Stel dat je je spullen nu eens zou delen...
Ik zal jullie met bijgevoegd filmpje overtuigen om je spullen die je in jou huis aanwezig hebt te delen met je buren.
Een groeiende groep mensen kan de huidige evolutie naar een gedigitaliseerde maatschappij niet volgen. Digitalisering beheerst vandaag zowat elk aspect van het leven. Van de informatie app voor je kinderen op school tot het aanmelden voor een bezoek aan het recyclagepark, een afspraak maken bij openbare diensten, de resultaten van je medische test raadplegen, het kan niet meer zonder het gebruik van je smartphone of computer.
We zien ook meer en meer initiatieven om mensen wegwijs te maken in die digitale wereld. Allerlei organisaties creëren opleidingen waar mensen in een veilige omgeving en stap voor stap vertrouwd raken met essentiële digitale tools. Ook scholen doen hun best om kinderen goed voor te bereiden op die digitale realiteit.
Maar ligt de oplossing alleen in het opleiden en begeleiden van gebruikers? Zijn alleen die gebruikers het probleem? Of is er misschien ook werk aan de digitale oplossingen zelf? Is het denkbaar dat die, indien op een andere manier gebouwd, wel veel toegankelijker zijn voor een grote, diverse groep gebruikers? Binnen de wereld van software ontwikkeling wint ‘inclusive user experience design’, kortweg inclusief design, aan belang. Die benadering zou eigenlijk standaard moeten zijn. Met overheden die de weg wijzen, informatie verstrekken en normen uitwerken.
Het afgelopen jaar adviseerde ik spelers uit het sociaal-cultureel werk, De transformisten en Vlaams Overleg Spelotheken, die binnen het Europese Erasmus+ programma een project hadden opgezet met een Zweedse speelgoedbibliotheek getiteld ‘An inclusive perspective to digital tools in lending libraries’.
Het opzet van het project was: de digitale applicaties in gebruik niet-commerciële deelinitiatieven gebruiksvriendelijker maken, zo meer rekening houden met de grote sociale en culturele diversiteit bij gebruikers en vrijwilligers. Het gaat om applicaties waarmee de initiatieven hun catalogus beheren, communiceren met gebruikers, reservaties en uitleningen registreren enz. De gebruikers lopen er te vaak in verloren. Vrijwilligers hebben veel opleiding en ondersteuning nodig om ze foutloos te kunnen gebruiken.
In enkele intensieve workshops ging ik met de projectpartners en hun stakeholders (gebruikers, vrijwilligers, medewerkers, bestuurders) aan de slag rond sociaal inclusief werken. We vertrokken van de aanwezige kennis over de ervaringen van gebruikers en vrijwilligers van Babytheken en spelotheken; ik deelde mijn kennis over hedendaagse softwareontwikkeling, user experience design en inclusief design.Daarna gingen we samen op zoek naar goede en betaalbare digitale oplossingen voor de projectpartners. We stelden verbeteringen voor aan de software pakketten die de deelinitiatieven al gebruiken (myTurn en Lend Engine) en formuleerden samen een set aanbevelingen rond inclusief werken en inclusieve software.
De aanbevelingen die ik hieronder kort weergeef, zijn niet alleen nuttig voor de socio-culturele sector maar voor alle initiatieven die mikken op een breed publiek en die digitale applicaties inzetten voor hun dienstverlening met vrijwilligers. En voor ontwikkelaars die inzetten op inclusieve, duurzame software.
Om te komen tot meer inclusieve software ga je aan de slag in vier stappen;
Alle deelnemers aan het ontwerpen en bouwen van software doorlopen best deze stappen: opdrachtgevers, UX designers, analisten, architecten en software developers. Door het hele team in te wijden in het inclusief denken kom je tot de beste resultaten.
Als je uitsluiting niet ziet, kan je er ook niks aan veranderen. Tijd dus om uit je eigen digitale vanzelfsprekendheid te stappen en te zien hoe mensen vastlopen in digitale oplossingen.
Uit een studie van de Vlaamse gemeenschap uit 2021 leren we dat meer dan 40% van de bevolking geen of weinig digitale vaardigheden heeft. Digitale vaardigheden omvatten
In een maatschappij die meer en meer digitaliseert, zijn dat dramatische cijfers.
In het project ‘An inclusive perspective to digital tools in lending libraries’ focusten we op de digitale tools van niet-commerciële deelsystemen. Delen is een belangrijk onderdeel van de circulaire economie van de toekomst, die gaat over het sluiten van materialenkringlopen. Voor veel gebruikers zijn deelsystemen ‘een betekenisvolle eerste kennismaking met een duurzaam, circulair consumptiemodel’. Het is de ambitie van deelinitiatieven zoals de Babytheek van De Transformisten of de spelotheken verenigd in het Vlaams Overleg Spelotheken om een breed publiek mee te krijgen, niet alleen hoogopgeleide, digitaal- en taalvaardige mensen. In de praktijk blijkt het moeilijk voor mensen zonder (aangeboren) digitale vaardigheden om online een account te maken als gebruiker, een reservatie te regelen of als vrijwilliger nieuwe spullen toe te voegen aan de catalogus.
‘Inclusief software design’ is niet hetzelfde als ‘bouwen voor toegankelijkheid’. Toegankelijkheid is de verzamelnaam voor software normen voor mensen met motorische, visuele of auditieve beperkingen. Inclusief software design is er voor een veel bredere groep van gebruikers.
Met welke diversiteit van gebruikers dien je rekening te houden? De organisatie Gebruiker Centraal in Nederland heeft dat mooi opgesomd:
We voegen daar graag kinderen en jongeren aan toe. Zij helpen bovenstaande doelgroepen immers vaak. Samen vormen die doelgroepen een bonte mengeling van mensen die om zeer diverse redenen, voortdurend of tijdelijk, niet digitaal vaardig zijn.
In de wereld van niet-commerciële deelsystemen komt daar nog een element bij. Veel projecten steunen op vrijwilligers. Tegenwoordig kiezen vrijwilligers vaker voor een kort engagement in plaats van zich langdurig aan een organisatie te binden. Deelsystemen moeten dus voortdurend aan de slag met nieuwe mensen. Bovenop een soms lage digitale vaardigheid, komt dus nog de newbie factor van veel vrijwilligers. Veel tijd om mensen wegwijs te maken is er bovendien niet in organisaties die het meestal moeten doen met beperkte middelen en mensen.
Hoe creëer je een veilige digitale omgeving voor diverse gebruikers? Software toepassingen waar iedereen met gemak gebruik van kan maken? Hieronder geven we de inclusieve UX richtlijnen en tips voor inclusief design weer die in ons project het meest waardevol bleken.
“You don’t know me so make sure to include me in the process” (bron: Designing for Children’s Rights). We kunnen niet raden waar mensen met verschillende achtergronden over zullen struikelen. Een cruciale stap in het ontwerpen van inclusieve software is dan ook om een diverse groep mensen te betrekken bij je ontwerpproces. Doe dat van bij het begin en bij elke stap.
Ga op zoek naar organisaties die de brug kunnen maken naar testpersonen uit de verschillende doelgroepen. Wees creatief, je hebt voor inclusieve co-creatie geen enorme budgetten nodig, wel de juiste contacten en tijd.
“Evalueer na elke iteratie je inclusieve ontwerpen met je gebruikers. Leg bevindingen en aanbevelingen voor verbetering vast. Haal feedback op bij echte gebruikers en blijf dit doen: Evalueer je ideeën, ontwerpen en prototypes met de gebruikers waar je voor ontwikkelt.” (bronnen: gebruikercentraal.nl / Nngroup.com - Ten Usability Heuristics)
Co-creatie met diverse gebruikers en volgens inclusieve design principes maakt digitale applicaties beter voor iedereen. De toepassing van die principes bij de verdere ontwikkeling van digitale tools voor deelinitiatieven, zal bijdragen aan meer betrokkenheid van een grote diversiteit aan gebruikers en vrijwilligers. Op naar een wereld die duurzaam en sociaal is, waar betaalbare digitalisering een belangrijke rol speelt in het ondersteunen van duurzame businessmodellen.
Ines Vanlangendonck bouwde de afgelopen jaren een sterke technologische kennis op in combinatie met jaren ervaring in methodische Digitale Transformatie en Agile werken. Haar forte: complexe uitdagingen structureren en inzichtelijk maken voor niet technische stakeholders. Met haar consultancy studio Kamon helpt ze bedrijven in hun duurzame digitale transformatie.
Een project van De Transformisten vzw, Vlaams Overleg Spelotheken vzw en Leksaksbiblioteket (SE) met steun van de Europese Unie in het kader van het Erasmus+ programma. Hier lees je een introductie tot het project. Lees ook het verslag van de projectmeeting in Brussel in oktober 2022: 'Lessen uit ons Erasmus+ project'.
Deelsystemen (zowel commerciële systemen als niet-commerciële deelinitiatieven) zijn aan een flinke opmars bezig. Je kan ondertussen zowat alles gebruiken-zonder-hebben: van fietsen tot speelgoed, van babystoelen tot gezelschapsspelletjes, van kleding tot drilboren. Ze vormen een belangrijk onderdeel van een toekomstgerichte, circulaire economie. En ze zijn een welkome innovatie. Want waarom zou je spullen kopen die je maar enkele maanden nodig hebt, zoals een babybadje of een flessenwarmer, als je ze kunt lenen in een Babytheek. En waarom een boormachine aanschaffen voor één klus, die je daarna weer ergens moet zien op te bergen? Een kwaliteitsvolle machine lenen uit een gereedschapsbib is de logica zelve. Je spaart geld uit en je spaart ook de planeet. Check de rubriek delen op de site van De Transformisten.