Boekbespreking: De wereld redden, met peer-to-peer naar een postkapitalistische samenleving

De wereld redden * met peer-to-peer naar een postkapitalistische samenleving
Michel Bauwens & Jean Lievens
2013, 216 pagina's, 19,95 euro
Uitgegeven door Houtekiet i.s.m. Oikos, denktank voor sociaal-ecologische verandering.

Ongeveer tien jaar geleden zei de Belg Michel Bauwens  zijn leven als internetpionier voor het overheids- en bedrijfsleven vaarwel en probeerde hij grip te krijgen op het fenomeen peer-to-peer(p2p)-productie. Dat is geen fruitteelt, maar Engels voor de capaciteit van mensen om als gelijken samen waarde te creëren zonder daarvoor toestemming te moeten vragen. Het boek, dat gebaseerd is op gesprekken met studiegenoot Jean Lievens, behandelt uitvoerig de economie en de politiek van p2p, en staat kort stil bij de filosofie en spiritualiteit ervan. Tot slot geeft Bauwens uitleg bij de door hem opgerichte P2P Foundation.

Bauwens maakt in het boek komaf met het oude denkpatroon, namelijk dat waarde alleen wordt gecreëerd door privé-spelers die hun eigenbelang nastreven en gebruik maken van hun eigen kapitaal. Hij ziet ook de rol van de staat verschuiven van welvaartstaat naar partnerstaat die zelfproductie stimuleert.

De p2p economie: delen is het nieuwe hebben

Elk individu draagt op vrijwillige basis bij aan een project dat hij/zij wil ondersteunen. De motivatie is dus niet extrinsiek (bijvoorbeeld: om geld te verdienen), maar intrinsiek (bijvoorbeeld: omdat een probleem op te lossen). Dat maakt van p2p volgens Bauwens een hyperproductief systeem. Bijvoorbeeld het opensource-besturingssysteem Linux (lees waarom je met een switch van Microsoft naar Linux agro-ecologie vooruithelpt) dat het dominante model is geworden voor de ontwikkeling van software, of de Wikipedia-encyclopedie die de Brittanica heeft verdrongen. Bauwens stelt vast dat p2p zich ontwikkelt als niet-hiërarchische postkapitalistische productiemethode. P2p realiseert nieuwe commons; zeg maar: vormen van gemeenschappelijk bezit. Niemand bezit Linux. Iedereen mag het gebruiken, iedereen kan het beter maken. Dit gemeenschappelijke model laat toe intensiever samen te werken.

Historische breuklijn

Bauwens ontwaart een gigantisch potentieel tot ‘stigmergische’ samenwerking, een coördinatiemechanisme vergelijkbaar met hoe sociale insecten functioneren. Hij ziet een historische breuklijn, waarin gedistribueerde netwerken op basis van gemeenschappelijk aandeelhouderschap de macht breken van klassieke institutenen hiërarchieën: Linux vs. Microsoft. Hij maakt een belangrijk onderscheid tussen p2p met winstoogmerk (Facebook, Bitcoin, Airbnb) en p2p met sociaal doel. Die laatste genieten zijn voorkeur: autodelen, samenhuizen, couchsurfing, complementaire munten, repair cafés, stadslandbouw… Kortom: delen is het nieuwe hebben.

De politiek van p2p: staat - privé-commons

P2p toont aan dat het maatschappelijk middenveld productief is geworden. Bauwens maakt komaf met het oude denkpatroon, namelijk dat waarde alleen wordt gecreëerd door privé-spelers die hun eigenbelang nastreven en gebruik maken van hun eigen kapitaal. Hoe hardnekkig dat patroon is, toont zich in de taal. Nonprofit geeft aan dat profit de norm is, hetzelfde met niet-gouvernementeel. Bauwens ziet de rol van de staat dan ook verschuiven van welvaartstaat naar partnerstaat die optimale voorwaarden creëert voor het vormen en bevorderen van commons, een staat die zelfproductie stimuleert... Samen met vele middenveldorganisaties stelt hij vast dat onze hele wetgeving erop gericht is om industriële monopolies te beschermen en samenwerking te bemoeilijken. De dualiteit staat-privé is passé, we moeten naar een nieuwe triarchie staat-privé-commons.

P2P Foundation: hefboom voor sociale, economische en politieke verandering

De Foundation wil de betere productiemethode die p2p is, promoten als hefboom voor sociale, economische en politieke verandering. Het is een observatorium van open, participatieve en op de commons gerichte praktijken die overal opduiken in de samenleving. Tijdens de boekvoorstelling vorig jaar in het Brusselse Kaaitheater, vertelde Bauwens dat de regering van Ecuador hem als onderzoeksdirecteur inschakelde voor de realisatie van het programma Buen Vivir (‘goed leven’). Daarmee wil Ecuador de transitie realiseren van een olie-afhankelijke economie gericht op grondstoffenwinning naar een vrije en open kennismaatschappij.

Geen aparte eilandjes

Dat geeft aan hoeveel er met p2p op het spel staat. Bauwens zelf zei eind vorig jaar in Humo: “Een buitenstaander zal eilandjes zien en denken dat ieder voor zich bezig is. Maar er blijkt eenzelfde schema te zijn, waar mensen onbewust naartoe werken; een onderliggende structuur die niet toevallig is en die de logica bevat van dat nieuwe productiesysteem. En dat is nu mijn taak, ik wil al die losse draadjes verbinden via de P2P Foundation.”

Het boek, maar vooral de p2p revolutie is een aanrader.
Jeroen Watté

Bekijk ook de infografiek over de Vlaamse deeleconomie die Bond Beter Leefmilieu en Plan C maakten. De grafiek komt uit het e-boek Product <=> Dienst - nieuwe businessmodellen in de circulaire economie, waar ook Wervel aan meewerkte. Lees het op eboek.plan-c.eu.