De vorige financiële crisis (die die begon in 2008) heeft geen fundamentele wijzigingen aan het systeem aangebracht. De hoofdrolspelers, onze grootbanken, waren too big to fail, too big to jail en too big to manage, wat betekent dat ze nu nog altijd bestaan, dezelfde mensen nog aan het roer staan en er geen regulering is gekomen die het businessmodel van grootbanken heeft gewijzigd. 'Meer regels, geen wetten', zoals Joris Luyendijk het stelt.
Doordat de overheden de banken hebben moeten redden, zijn de echte veranderingen bij de burgers terechtgekomen: zij zijn het die de besparingen op hun dak krijgen. Langer werken, meer zorgen en geen greep op de economie. Mensen voelen zich machteloos. Machteloos en moe.
Had FairFin iets voor hen kunnen doen? Hadden we burgers kunnen verenigen, de straat op kunnen gaan, ze een stem geven? We hadden het gewild, maar - in alle eerlijkheid - we waren totaal niet voorbereid op een financiële crisis. Ja, we hebben altijd gezegd dat winst als enige doel geen goed idee is, dat geld een middel is, etc. maar we hadden geen tools om inzichtelijk te maken waar het systeem exact faalde, geen onderzoek dat aantoonde hoe het verdienmodel van banken botste met de belangen van de samenleving, niks van dat. We hadden rapporten over investeringen in steenkool, maar dat deden banken - toen nog - af als politiek. En daar moesten ze zich niet mee bezig houden.
Misschien was niemand echt goed voorbereid. Het is vast niet toevallig dat de meest interessante benaderingen van het probleem met grootbanken jaren op zich lieten wachten. In de tussentijd waren het klassieke economen die in de media commentaar gaven. Waren het verkeerde risicoberekeningen, buitenlandse toestanden en een enkele gehaaide bankier die de schuld kregen.
Terwijl de oorzaken veel dieper liggen. Dieper en dichterbij tegelijkertijd.
Er is tijdens de financiële crisis vaker gezegd dat dit een opportuniteit zou zijn om de boel helemaal anders te doen. Machtsverhoudingen verschuiven, er moeten acuut ingrijpende beslissingen worden genomen... Waarom die kans niet aangrijpen om zaken die toch al niet zo lekker liepen, anders te doen?
Een van de redenen dat dit na 2008 niet is gebeurd, is wellicht dat de machtsverhoudingen niet echt zijn verschoven. Banken gingen weliswaar failliet, maar de meeste overheden die hen hebben gered, zijn nooit de confrontatie met de banken aangegaan. Corporate Europe Observatory brengt na de crisis het een na het andere rapport uit over de revolving door tussen politiek en financiële sector en de manier waarop expertengroepen rond regulering van de financiële sector in de Europese Unie consequent worden samengesteld uit mensen... uit de financiële sector. Bankiers zeggen niet aan politiek te willen doen, maar politici durven niks in te brengen tegen bankiers. De macht van deze sector staat de democratie in de weg. Waar zit haar achilleshiel? Kunnen we die bij een volgende crisis blootleggen? Hoe steken we een stok in de draaideur?
Ondertussen zoekt die democratie andere manieren om zich te manifesteren. Bijvoorbeeld via aankoopgedrag. Mensen komen los van hun vaste bank of energieleverancier en maken zelf een keuze, op basis van hun voorwaarden. REScoop.eu gaf samen met o.a. Greenpeace opdracht tot een onderzoek dat aantoont dat burgers door als ‘prosument’ te investeren in hernieuwbare elektriciteitsproductie, ze tegen 2050 in 45% van de Europese stroomvraag kunnen voorzien. Het rapport toont ook het potentieel van de verschillende types van 'energieburgers'. Leden van energiecoöperaties zouden 37% bijdragen terwijl kleine bedrijven kunnen instaan voor 39%, huishoudens voor 23% en publiek initiatief voor 1%.
Ook in België groeit het aantal daken met zonnepanelen en wordt via verschillende coöperaties windenergie verdeeld. Hoe kan een crisis helpen om deze situatie op te schalen? En wat kan zo'n revolutie betekenen voor andere segmenten van de samenleving?
Veranderingen in het financieel systeem kunnen niet op zich staan, ze moeten gepaard gaan met een verandering in het persoonlijk leven
Actief burgerschap, zucht, nog iets om te 'moeten'. Marc Reynebeau schreef het in reactie op Gwendolyn Rutten toen die zei dat burgers hun spaargeld zouden moeten activeren: "Voor beleggingen hebben we geen tijd, want in het weekend hebben we al onze energie nodig om een burn-out te voorkomen." Veranderingen in het financieel systeem kunnen niet op zich staan, ze moeten gepaard gaan met een verandering in het persoonlijk leven - waar de 'financialisering' evengoed doorwerkt.
Femma deed een onderzoek onder 3260 Vlamingen en de resultaten wezen uit dat de combinatie werk en zorg voor de meesten onder hen onhoudbaar is. "Burn-out is een symptoom van onze maatschappij." De organisatie pleit voor een 30-uren week met waardig loon. Hoewel bij de lancering van het idee 'vakkundig neergesabeld' als van de pot gerukt en onbetaalbaar, is arbeidsduurvermindering nu al iets waar werkgevers zelf mee afkomen in tijden van crisis. ING legde het bijvoorbeeld op tafel bij de recente ontslagen. Hadden ze dit goed voorbereid, aldus Femma, dan had het kunnen werken.
Maar welke voorbereidingen moeten we dan precies treffen? Femma neemt momenteel de proef op de som in de eigen organisatie.
Vind je dit interessante vragen? Ben je benieuwd hoe FairFin, CEO, REScoop, DeWereldMorgen en Femma de economische toekomst zien en hoe ze een volgende financiële crisis zouden gebruiken? Kom dan op donderdag 15 december om 19u30 (ontvangst vanaf 19u) naar het Kaaitheater, Sainctelettesquare 20 te Brussel en discussieer mee. Vijf euro entree, gratis voor FairFin leden. Inschrijven bij marjon@fairfin.be (met vermelding 'crisis' in onderwerp).
