Na fijne jaren van experimenteren, bijleren en kennis delen over eenvoudig leven en spullen delen, verlaat collega Eva van Velzen De Transformisten. Sarah Van Riel, die samen met Eva pionierde met de Babytheek, wordt ons aanspreekpunt voor deelinitiatieven. Coördinator Inez Louwagie ging met hen in gesprek over het verleden, het heden en de toekomst van spullen delen.
Eva: “Delen is mij eigenlijk met de paplepel ingegoten. Ik kom uit een klein dorp in Nederland, waar het heel gewoon is om binnen te lopen bij de buren, even een grasmaaier te lenen, kleren door te geven enzovoort. Maar de eerste keer dat ik me echt bewust ging toeleggen op het organiseren van spullen delen, was toen ik in 2014 vrijwilliger werd bij De Transformisten (toen nog Netwerk Bewust Verbruiken). Ik werkte mee aan het opzetten en ondersteunen van deelinitiatieven en Repair Cafés. Kort daarna kon ik bij De Transformisten aan de slag, om de Repair Cafés te ondersteunen in hun snelle groei. Toen heb ik geleerd hoe je door het samenbrengen van kleinschalige lokale initiatieven een brede beweging kunt uitbouwen. Ik observeerde wat werkte: mensen verzamelen rond een sterk concept en één naam, ‘Repair Café’, en open informatie delen in toolkits. Die aanpak maakt dat de Repair Cafés nu breed bekend zijn.”
“Toen De Transformisten ging experimenteren met het deelsysteem voor kinderfietsen ‘Op Wielekes’, kwam die ervaring goed van pas. We werkten toen meteen met pilootprojecten, een draaiboek voor nieuwe organisatoren en ondersteuning voor vrijwilligers die het concept verder wilden uitbouwen.”
We zagen een win-win:een besparing voor ouders, sociale winst én milieuwinst
“Het succes van ‘Op Wielekes’ deed ons dromen over meer bottom-up deelinitiatieven. Na een succesvolle campagne rond eco en fairtrade babyspullen borrelde het volgende idee op: een bibliotheek voor babyspullen. Want jonge ouders hebben spullen zoals een Maxi-Cosi, draagdoek, badje, wippertje… meestal maar kort nodig. En die spullen kosten een smak geld. Waarom zou je ze dan niet in een deelsysteem onderbrengen? We zagen een win-win: een besparing voor ouders, sociale winst én milieuwinst. De Babytheek was geboren! Sarah, toen onze bestuurder, dacht meteen mee.”
Sarah: “Voor mij begon het toen ik in de pers hoorde over de oprichting van gereedschapsbibliotheek Tournevie in Brussel, in 2015. Het delen van spullen, in dit geval werkmateriaal zoals een boormachine, wipzaag of slijpschijf, kwam toen bij veel mensen voor het eerst op het vizier. Ik vond dat super evident.
Ik werkte toen al voor Gemeenschapscentrum Elzenhof (in Elsene, Brussel) en zag het concept van een Babytheek wel aarden in het gemeenschapscentrum (GC). Het doel van een GC is immers om gemeenschapsvormende activiteiten op te zetten voor de buurt. Het zou pionieren worden, daar was ik me van bewust, maar ik geloofde rotsvast in het concept. Ik ben blij dat velen het vandaag evident vinden dat deelinitiatieven een plaats krijgen in GC’s.”
Eva: “De persaandacht voor Tournevie gaf een boost aan de crowdfunding campagne die Tournevie had lopen. Dat bewijst het belang van brede promotie. De aandacht voor Repair Cafés zorgde dan weer voor de bewustwording van een breed publiek over het belang van repareren. De milieuwinst kwam daarbij sterk uit de verf: door spullen te repareren, gaat er minder naar de afvalberg. Bij deelinitiatieven loopt dat minder in de kijker. We missen ook de middelen om onze positieve impact op het milieu duidelijk te maken. Dat is jammer, want de milieuwinst van delen is even groot.”
Eva: “Het past bij de visie van De Transformisten om steeds een dubbele focus te leggen. Met onze projecten zoeken we zowel ecologische winst als sociale winst. De partners van de initiatieven die we omkaderen, leggen uiteraard hun eigen accenten. In Vlaanderen zijn heel wat Babytheken ingebed in een Huis van het Kind. Met een bundeling van diensten rond opvoeden en opgroeien zoals kinderopvang, gezondheidszorg, opvoedingsondersteuning... ligt de nadruk daar op sociale doelstellingen. Ecologische winst is een leuke extra. In GC Elzenhof, waar de eerste Babytheek is opgericht, is duurzaamheid een even belangrijke drijfveer.”
In lerende netwerken brengen we medewerkers en vrijwilligers van deelinitiatieven bijeen, ze leren van elkaars praktijken
Sarah: “Beide doelstellingen zijn belangrijk; ze verbinden is een traag proces. Ik vind het belangrijk dat De Transformisten bruggen slaat tussen die twee thema’s. Als freelancer heb ik Eva en De Transformisten de jongste jaren al geholpen bij de organisatie van netwerkmomenten. In die “lerende netwerken” treffen medewerkers en vrijwilligers van verschillende deelinitiatieven elkaar; ze leren van elkaars goede (en minder geslaagde) praktijken. Hoe je duurzaamheid kunt nastreven en tegelijk het sociale weefsel van buurten kunt versterken, solidariteit kunt installeren, dat staat daar vaak op de agenda.”
“In de Babytheken maken we die verbinding stap voor stap waar. Mensen die lid worden aan sociaal tarief, spreken we niet aan over hun sociale positie. We focussen op het ecologisch voordeel, vertellen dat alle leden samen een betere wereld creëren door spullen te delen. Ze doen iets goeds voor milieu en klimaat en dragen dat ook graag met fierheid uit.”
Sarah: “Babytheken en andere spullenbibliotheken die bottom-up zijn ontstaan, willen toegankelijk zijn voor iedereen, ook mensen zonder geld. Het menselijk contact is er belangrijk. De interactie verloopt niet alleen via een digitale applicatie of een locker, maar is persoonlijk. De kleinschaligheid, de lokale verankering en de samenwerking met buurtverenigingen en sociale organisaties dragen daartoe bij. Hebben we iedereen mee in het verhaal? Daar gaat het over bij ons.”
Hebben we iedereen mee in ons verhaal? Daar gaat het over bij ons.
“Een Babytheek is een perfecte plaats om andere ouders te ontmoeten en baby’s zijn het perfecte gespreksonderwerp. Ik haal er enorm veel voldoening uit om te zien hoe de Babytheek moeders en vaders (ja ook veel vaders!) met elkaar in contact brengt over taal-, sociale en culturele grenzen heen.”
Eva: “Dat geldt ook voor gereedschapsbibs. Mensen die werkmateriaal komen lenen, raken er aan de praat. Vrijwilligers en gebruikers wisselen er tips uit over klussen, het gebruik en onderhoud van toestellen. Ze helpen elkaar.”
“Met initiatieven zoals Circular Monday en door deel te nemen aan de Green Deal Huren en Delen wil De Transformisten het hele terrein van spullen delen, commercieel en niet-commercieel, omarmen en opvolgen. Maar als sociaal-cultureel werk speler maken we het verschil door vooral de niet-commerciële initiatieven te inspireren en te versterken. En door die initiatieven mee te nemen in onze droom van een sociaal inclusieve ecologische transitie.”
Sarah: “Ik wil dat delen het nieuwe normaal wordt. Gebruik in plaats van bezit is een krachtig idee. Delen zou altijd onze eerste reflex moeten zijn. Voor de spullen die we niet delen, zou hergebruik en herstel voorop moeten staan. Laten we loskomen van het kopen-weggooien-model. Dat is mijn drijfveer.”
Droom? Dat delen het nieuwe normaal wordt
Eva: “Ik wil een mega communicatiecampagne die de Babytheek en andere deelinitiatieven bekender maakt. Bruisende buurthuizen in alle gemeenten en steden waar verschillende generaties welkom zijn, daar droom ik ook van. Het lijken mij ideale plekken om spullen te delen. Je ziet er al voorbeelden van opduiken. In samenwerking met De Landelijke Gilden kan De Transformisten de ontwikkeling van deelhubs in de Limburgse regio Kempen en Maasland ondersteunen. De gemeente Pelt wil er bijvoorbeeld uitleendiensten voor fietsen en werkgereedschap installeren maar evengoed een Babytheek voor babyspullen. Dat vind ik fantastisch.”
Eva: “Ik hou van het beeld van een buurthuis of dorpshuis omdat ik vaststel dat we mensen en functies te veel in aparte vakjes hebben opgesplitst. Laten we mensen weer samenbrengen, functies weer clusteren: een crèche in een rust- en verzorgingstehuis, een school en een samentuin, een sociale kruidenier en een deelsysteem voor (bak)fietsen...”
Sarah: “De basis ligt er. De beweging rond delen groeit. De volgende stap lijkt mij: meer structurele samenwerking met de (lokale) overheid. Over het nut van lokale bibliotheken bestaat geen twijfel meer. Dat moet ook kunnen voor spullenbibliotheken.”
Eva: “We moeten ook de “beren op de weg” durven te benoemen. Terug naar het voorbeeld van de gemeente Pelt, die een deelhub wil organiseren. De betrokken ambtenaren hebben schrik voor de juridische verantwoordelijkheid rond het uitlenen van werkmateriaal. De wetgeving rond het verhuren of uitlenen van materiaal is zo streng dat ze problemen vrezen. We helpen hen een geschikte oplossing te zoeken, zodat ze de droom niet opgeven.”
“Bij Repair Cafés wordt er ook al jaren gepraat over de verantwoordelijkheid voor de veiligheid van producten die vrijwilligers repareren. De repair beweging laat zich daar niet door tegenhouden. De zusterorganisatie van De Transformisten, Repair&Share, komt Repair Café vrijwilligers ook tegemoet met advies over aansprakelijkheid en verzekeringen.”
We moeten ook de beren op de weg benoemen
“Het is dankzij de volharding van Repair Café vrijwilligers en onze steun aan de repair beweging dat thema’s zoals Recht op Repareren, de strijd tegen vroegtijdige veroudering van producten en ecodesign hun plaats hebben veroverd op de Europese en lokale beleidsagenda’s.”
“Laten we ook rond deelinitiatieven een groeiende beweging maken, die weegt op het beleid. Vanuit de praktijk van deelinitiatieven komen al ideeën voor alternatieve verzekeringsformules, gebruiksvriendelijke IT-systemen enz. maar het is aan beleidsmakers om juridisch-technische drempels weg te werken. Ook in het bewaken van het sociaal inclusief karakter van de circulaire economie, waar spullen delen een onmisbaar element van is, zie ik een rol voor de overheid.”
Sarah: “We willen dat de hele samenleving een ecologische transitie doormaakt. Wij ontwikkelen alternatieven voor overproductie en overconsumptie die kwalitatief en laagdrempelig zijn. We inspireren heel wat burgers en organisaties om initiatieven te nemen. Spullen delen echt op grote schaal organiseren kunnen we niet alleen, de steun van beleidsmakers is daarbij essentieel.”
Dankjewel Eva, om ons mee te nemen in je dromen over delen. En voor je jarenlange enthousiaste inzet. Dankjewel Sarah, voor je blijvende versterking van De Transformisten als freelance collega.
Wie een nieuw aanspreekpunt zoekt voor de Babytheek of andere deelinitiatieven, wie wil deelnemen aan lerend netwerkmomenten, kan steeds contact opnemen met Sarah Van Riel via sarah@detransformisten.be.
