Tot voor kort kende ik alleen Zwarte Zondag en Goede Vrijdag, maar sinds enkele jaren word ik eind november overstelpt met e-mails en folders vol acties en kortingen die me willen doen geloven dat ik heel wat ga missen als ik niet inga op hun aanbod.
Black Friday is in de Verenigde Staten de dag na Thanksgiving Day. Die vrijdag hebben de meeste werknemers vrij. Black Friday wordt beschouwd als het begin van het seizoen voor kerstaankopen. Om de mensen naar de winkels te trekken, adverteren veel winkels met speciale aanbiedingen. Ondertussen breidt Black Friday zich razendsnel uit naar Europa en naar de dagen en zelfs weken errond.
Zelden kom ik van een winkel thuis met minder dan ik van plan was te kopen. Vaak tot heel vaak sluipen er ongezien spullen mijn boodschappentas binnen en nestelen ze zich als ongenode gasten in mijn huis. Nog snel een schriftje -toch altijd nuttig- meegrissen, een stel schattige oorverwarmers voor dochterlief of een extra paar kousen voor mezelf die aan halve prijs staan.
Niet dat ik het nodig heb. Bladeren en schriftjes genoeg, de dochter heeft een prima muts en mijn schuif met kousen raakt nooit leeg voor ze weer gevuld is met vers gewassen exemplaren. Hoe komt het toch dat de skills die in werkcontext gewaardeerd worden (focus, kwaliteit, planning,…) plots verdwijnen als we in onze vrije tijd in een overvloedige winkelstraat staan.
We hoeven zelfs de straat niet meer op. 7 dagen op 7 en 24 uur op 24 uur houden websites als Bol.com en Amazon.com ons een mantra voor van ‘koop koop koop.’ Voor 23 uur besteld, morgen in huis. Met een ontzettend gemak klikken we vanuit onze zetel een stripboek, een braadpan en een step samen.
Met een ontzettend gemak klikken we vanuit onze zetel een stripboek, een braadpan en een step samen. We hoeven zelfs de straat niet meer op, 7 dagen op 7 en 24 uur op 24 uur
Mijn moeder waarschuwde me als beginnende student met een karig zakcentje: ‘Ga nooit naar de supermarkt met honger’. Je komt dan thuis met veel te veel en vooral met de verkeerde zaken (snel opengetrokken pakken chips in plaats van voedzame en te bereiden wortels).
Zo voelt Black Friday een beetje. De hoogmis om alles wat je niet nodig hebt in een recordtempo en met fikse kortingen te kopen. We staan weinig stil bij deze vormen van verslaving: de koopziekte. Ze brengt een kortstondig geluk met zich mee van een even kortstondig maar ingewilligd verlangen.
Dat vaak daags erna dit geluksgevoel volledig verdwenen is en er enkel nog een paar extra kousen, een ongebruikt schriftje of rondslingerende oorverwarmers resten, wordt weinig gedocumenteerd. Slechts 1 procent van de consumentengoederen wordt 6 maand na aankoop nog gebruikt (Story of stuff, minuut 11). Ze kunnen hun nut niet eens verliezen, want ze hebben nooit enig nut gehad. Er is niets dat ik nodig heb, dat ik niet al bezit.
Naast het feit dat meer spullen heus niet gelukkiger maken, heeft overconsumptie een enorme impact op het milieu en klimaat. Denk maar aan het gebruik van fossiele brandstoffen voor de productie, het verslindende water- en grondstoffenverbruik, het wereldwijde transport, om er maar enkele te noemen.
Volgens het Circularity Gap Report (2018) is 67 procent van alle CO2-uitstoot gelinkt aan inefficiënt materialenbeheer. Daarnaast staat kwantiteit steeds meer boven kwaliteit, en worden spullen gemaakt die geen lange levensduur kennen. De producent is daarbij niet verantwoordelijk voor herstelling of terugname van het kapotte product.
En vergeet ook de vaak onrechtvaardige arbeidsomstandigheden niet van de vele werknemers. Waarschijnlijk werden de oorverwarmers in elkaar gestikt door een meisje uit Vietnam dat niet eens het minimumloon verdient. Het gevolg is duidelijk: de afvalberg met spullen groeit elk jaar en het klimaat verzuipt door onze overmatige consumptie.
Hoe kan het dan wel? Duurzame bedrijven die eerlijke en kwalitatieve lang-levende producten aanbieden botsen zelf op de limieten van solden, kortingen en give-aways. De fair fashion winkel Supergoodsstore biedt exclusief nul procent korting aan tijdens hun late evening shopping.
Massieve kortingen laten geen ruimte voor eerlijke lonen en milieuvriendelijke producten. Koop minder, koop beter is hun motto. Ecologisch en sociaal verantwoord kledingmerk Thinking Mu stuurde gisteren een mail naar zijn klanten met de boodschap: Black Fuckday en maakte duidelijk dat er altijd iemand is die de korting op een product betaalt. Hun advies: koop enkels als je iets nodig hebt.
Anderen geven reductie op niet-productgerelateerde zaken zoals het Poolse outdoor-merk Cumulus. Zij hebben al langer door dat hun producten niet dagelijks of zelfs jaarlijks opnieuw worden gekocht. Goede kwaliteit en onderhoud staan voorop. Daarom geven ze onder het motto #repair_don’t_buy een gratis reparatieonderhoud.
Massieve kortingen laten geen ruimte voor eerlijke lonen, er is altijd iemand die de korting op een product betaalt
Ook Patagonia deed dit enkele jaren geleden, daar zij lang-levende kledij op de markt brengen, zetten ze op Black Friday extra in op herstel in hun winkels en gaven ze tutorials vrij via iFixit. In 2016 gaven ze 100 procent van de winst van Black Friday aan lokale initiatieven die voor positieve verandering gaan.
Als consument kan je bewust niets kopen op Black Friday of op Niet-winkeldag. Als protest op de vele koopjesdagen ontstond in 1992 de internationale ‘Buy Nothing Day’, met als doel om een dag niets te kopen. Maar bovenal: koop minder en koop beter, het hele jaar rond. Vaak vergeten we alle andere opties die er zijn naast kopen.
Tweedehands is in opmars. Maar ook hergebruik, delen, ontlenen, ruilen, leasen,… zijn gemakkelijke opties die beter zijn voor het klimaat. Bovendien kan je tijdens de feestdagen een ‘beleefcadeau’ geven in plaats van spullen. Of doe mee aan December Geefmaand en geef de ongebruikte spullen uit je kast weg aan iemand die het wel kan gebruiken. Lees hier de 6 alternatieven voor Black Friday van Netwerk Bewust Verbruiken.
“Bake them a cake, write them a poem, give them a kiss, tell them a joke, but for god’s sake stop thrashing the planet to tell someone you care. All it shows is that you don’t.” — George Monbiot
- Barbara Janssens is coördinator van het Netwerk Bewust Verbruiken, schreef dit opiniestuk voor Mo Magazine. -
