Global Degrowth Day: van werkkracht-consument naar veelzijdige burger

De coronapandemie heeft aangetoond dat zorg cruciaal is voor onze samenleving, van zorg voor zieken en ouderen over zorg voor kinderen, familie en vrienden tot zorg voor onze planeet. Ook pijnpunten in de zorg zoals overbelasting van het zorgsysteem en de onderwaardering van zorgmedewerkers kwamen bovendrijven. Als we willen dat zorg dragen voor iedereen het fundament van onze samenleving wordt, hoe dienen we onze economie, en daarmee ook onze consumptie, werktijd, onderwijs, … dan te reorganiseren?

Economische groei staat vandaag nog steeds centraal als maatstaf voor welzijn. We gaan er van uit dat wanneer de economie groeit, ons welzijn er ook op vooruit gaat. Echter, dat is niet noodzakelijk zo. We lijken ons welzijn naar de hand te zetten van de economie terwijl het eigenlijk ook omgekeerd zou kunnen. Economische groei heeft ons uiteraard vooruitgang gebracht, maar als we blijven groeien zullen we hoe dan ook op planetaire en menselijke grenzen botsen. Met de uitputting van natuurlijke grondstoffen, vernietiging van ecosystemen en klimaatverandering, maar ook een stijgend aantal burn-outs, langdurig zieken en praktijken van uitbuiting lijken die grenzen al sneller bereikt dan verhoopt.

Degrowth staat geen afname van de kwaliteit van leven voor, maar een andere opvatting van kwaliteit

Degrowth stelt ons begrip van groei en vooruitgang in vraag en stuurt aan op een alternatief. Wat als we economische groei, of het BBP, loslaten als maatstaf voor een goed leven? Overmatige productie en consumptie kunnen dan plaatsmaken voor dingen die er echt toe doen in het leven zoals zorg en algemeen welzijn voor iedereen. Degrowth staat dus geen afname van de kwaliteit van leven voor, maar wel een andere opvatting van kwaliteit van leven.
Hoe kunnen we onszelf verhouden tot deze welzijnseconomie? Hoe veranderen onze rollen en onze identiteit binnen een degrowth kader?

Meer dan werkkracht-consument

In de neoliberale en kapitalistische logica wordt eenieder van ons beschouwd als een individuele ‘werkkracht-consument’, de bouwsteen om een kapitalistisch systeem draaiende te houden. De coronapandemie heeft pijnlijk duidelijk gemaakt dat zorg, in de brede zin van het woord, hierin onvoldoende naar waarde wordt geschat. Als we dat wel zouden doen, en dus economische groei of de kernidee van het kapitalisme zouden loslaten als fundament en in de plaats welzijn centraal zouden stellen, dan zouden we zelf ook meer dan een ‘werkkracht-consument’ worden.

Een burger zijn met rechten en plichten betekent ook dat je jezelf ziet als onderdeel van een collectieve samenleving

Onze identiteit als burger zou zo meer ruimte en waarde krijgen en zou veel verbreed kunnen worden. Een burger zijn met rechten en plichten betekent ook dat je jezelf ziet als onderdeel van een collectieve samenleving. Binnen onze identiteit als burger zullen we ook altijd voor een deel werkkracht en consument blijven, maar in een degrowth kader komt er ook ruimte vrij voor andere rollen. We kunnen allen ook een (ver)zorger, een gemeenschapslid, een activist, een vrijwilliger, een kunstenaar, een maker of ondernemer, een woordvoerder, voorstander of rolmodel, een onderzoeker of leerling, … zijn.

We nemen allemaal taken van zorg op, professioneel of in privésfeer, maar deze taken lijken geen of weinig waarde te hebben in de huidige samenleving. We hebben geen tijd meer om voor onze eigen ouders, zieken of vrienden te zorgen aangezien we steeds moeten blijven werken. Die zorgtaken besteden we uit aan anderen die ze professioneel opnemen, veel te vaak nog onderbetaald. Degrowth pleit voor een reorganisering van de samenleving waarin zorg en onze rol als (ver)zorger weer de ruimte krijgen die ze verdienen.

Systeemverandering

Binnen het actieve burgerschap valt ook de rol van activist niet te onderschatten. Grootschalige systeemverandering is niet mogelijk als overheden, instellingen en grote bedrijven hun verantwoordelijkheid ontlopen. Activisme stelt eisen aan beleidsmakers en autoriteiten, maakt het mogelijk om op een collectieve verantwoordelijkheid aan te sturen. Deelnemen aan betogingen, marsen of allerhande acties is een manier om onduurzame en onrechtvaardige praktijken te boycotten en overheden verantwoordelijk te houden.

Actieve burgers kunnen ook heel wat realiseren in de rol van vrijwilliger. Een samenleving die de balans werken-leven herijkt, bijvoorbeeld met een collectieve arbeidsduurvermindering of een basisinkomen, maakt meer ruimte vrij voor vrijwillig engagement.

Vrijwilligerswerk kan op zijn beurt meer ruimte scheppen voor andere vormen van consumeren, met initiatieven zoals cohousing, autodelen, fietsdelen, repair cafés, … enz. De wijk- of buurtgemeenschap is een ideale schaal om dat mogelijk te maken. Burgers kunnen zich daar verder ontplooien als deel van een collectief geheel.

Het rolmodel en de eeuwige leerling

Wachten op systeemverandering, een economisch model dat draait rond ons welzijn, brengt ons voorlopig nog niet ver. Zelf alvast iets in beweging helpen zetten, groot of klein, betekent dat je meebouwt aan deze nieuwe samenleving en de grenzen van mens en planeet respecteert. Het betekent dat je de logica van kapitalistische groei afwijst en je inschrijft in de logica van een degrowth kader.

Een manier waarop ieder van ons impact kan hebben is tonen hoe het anders kan. Je kunt als het ware een woordvoerder of rolmodel voor een degrowth samenleving worden wanneer je anders omgaat met werktijd, consumptie en zorg of welzijn en daarover vertelt aan je omgeving. Ook door te blijven leren en onderzoeken hoe een degrowth samenleving er concreet kan uitzien, nemen we als burgers alvast onze verantwoordelijkheid op.

Het is uiteraard niet vanzelfsprekend om al die rollen op te nemen, aangezien we nog niet in een degrowth kader of welzijnseconomie leven en daar dus nog maar weinig ruimte voor krijgen. Anderzijds is het verder ontwikkelen van al deze (en meer) verschillende rollen een verruiming van onze eigen identiteit en dus ook een verruiming van de samenleving. Meer aandacht voor zorg en welzijn in de plaats van economische groei zou ons zeker allen ten goede komen. Laat dat vooral de duidelijke boodschap zijn op deze Global Degrowth Day.

Lara Ferrante

Lara Ferrante is vrijwilliger bij De Transformisten en studente Conflict and Development Studies aan de Universiteit Gent. Ze werkte dit jaar aan haar masterscriptie 'Practicing degrowth consumption in a consumerist society'. Daarin formuleert ze een antwoord op de vraag hoe degrowth vertaald kan worden naar concrete dagelijkse praktijken, hoe mensen hun consumptiepatronen aanpassen aan een degrowth kader. Ze deed diepte-interviews met burgers die degrowth principes naleven en bevroeg hen over de spanningen en uitdagingen die dat met zich brengt in een kapitalistisch systeem. Een ander belangrijk aspect in haar scriptie is identiteitsvorming en het herdenken van de rol van de ‘consument’.