5 redenen om excited te zijn over blockchain

Wat is Blockchain?

“Blockchain hacken is als een kip proberen te maken van een Chicken McNugget,” zegt co-founder van het Blockchain Research Institute Don Tapscott (zie John Oliver's Last Week Tonight 8:05 minuten). Ook gewone mensen zonder hackplannen wordt niet geadviseerd de technologie te ontrafelen. Je hoeft blockchain niet te snappen, je moet ermee kunnen werken, is het adagium. Net als met internet.

Ik studeerde cultuurwetenschappen toen het massaal gebruik van internet op punt van doorbreken stond. We maakten ons academisch vrolijk over de op handen zijnde mogelijkheden van digitale kunst en de stem die onderdrukten zouden krijgen. Little did we know dat we vijftien jaar later niet alleen van de meeste vage kennissen rond de klok zouden weten wat ze eten en hoe ze zich voelen, maar dat we ook welwillend onze privacy overboord zouden gooien om gebruik te kunnen maken van gratis internettoepassingen en dat presidentsverkiezingen zouden kunnen worden gestuurd via sociale media.

Om maar te zeggen: een technologie krijgt pas vorm in een cultuur, in een relatie met de uitgevers en de gebruikers. Blockchain is ontwikkeld vanuit een libertarisch vrijemarktideaal, waarbij transacties zonder een centrale autoriteit als een overheid kunnen gebeuren. Maar hoeveel vrijheid blijft erover als wij multinationals als Facebook, Google of Amazon de technologie laten kapen? En trouwens: de overheid kan er evengoed haar voordeel mee doen.

Maar zelfs wanneer blockchain voor een democratisch project wordt ingezet, zijn het dan niet vooral mensen met technische interesses die meedoen? En staat die technische opgewondenheid de rust niet in de weg die nodig is om belangrijke vragen over de toepassing van de technologie te stellen?

5 redenen om enthousiast te zijn over Blockchain

Reden temeer om ons er wél in te verdiepen. Hier zijn vijf reden om – ook als minder technisch geïnteresseerd typ – excited te worden over blockchain.

1. Gemak

Blockchain is een technologie die an sich niets met het financieel systeem te maken hoeft te hebben. Het kan werken voor allerhande transacties. Feit is nu eenmaal dat veel van de transacties in onze samenleving met een betaalmiddel gemoeid zijn. En aangezien blockchain alle transacties bijhoudt en niks vergeet, kan het een hoop bureaucratie omzeilen. In het artikel 'Blockchain in de polder' (De Groene Amsterdammer) staat beschreven hoe een jonge moeder in armoede via een code op haar telefoon spullen kan kopen voor haar driejarige dochter: “Elke keer dat zo’n scan plaatsvindt, wordt er een geanonimiseerde opdracht verzonden naar een blockchaindatabase die direct controleert of aan alle voorwaarden wordt voldaan: heeft ze nog voldoende tegoed? Klopt de winkel? Bij een akkoord worden er ‘ethers’ (cryptomunten) overgemaakt van de gemeentekas naar de winkelier, een transactie die via een speciale bank direct wordt omgezet in euro’s. ‘Vroeger had ik gedoe met gemeentecoupons, nu staat het geld binnen een dag op mijn rekening’, zegt een fietsenmaker die sinds de invoering van het nieuwe systeem drie kinderfietsen verkocht aan armlastige dorpsgenoten.” Een lokaal voorbeeld van hoe blockchain het leven van kwetsbare groepen gemakkelijker kan maken.

2. Transparantie meets privacy

Blockchain kan de transparantie van het financieel systeem vergroten. Door alle transacties op te slaan in een publiek toegankelijk, consistent en onveranderbaar logboek verhoogt de technologie op een ongeziene wijze de transparantie van dataverkeer. Op zo’n schaal dat het tegelijkertijd heel moeilijk wordt om door het bos de bomen te zien én te weten wie achter welke boom schuil gaat. In feite proberen de blockchainadepten zo transparantie en privacy te verzoenen. Alle transacties worden geregistreerd via een publieke sleutel. Deze sleutels zijn eigenlijk kleine computerprogramma's die toegang tot een account ontgrendelen. Contracten kunnen op deze manier worden afgedwongen door computerprogramma’s, zoals in bovenstaand voorbeeld uit De Groene Amsterdammer. Zolang je niet weet wie eigenaar van die sleutel en respectievelijke transacties is, is het moeilijk om die data in haar context te plaatsen. In die zin gaat transparantie niet over zichtbaarheid maar over correctheid en bewijskracht. Iedereen wordt door de technologie gegarandeerd dat de transacties correct verlopen. Terwijl de anonimiteit van de gebruikers (zo veel mogelijk) bewaakt wordt.

3. Andere regels en waarderingssystemen krijgen een kans

Ons huidig financieel systeem zit boordevol regels gemaakt of in stand gehouden door instanties die aan de macht zijn. Dat multinationals bepaalde voordelen hebben die KMO's niet hebben. Dat een beleggingsfonds enkel beursgenoteerde bedrijven kan bevatten. Dat je op een wettelijke manier euro’s kunt verdienen via een betaalde job of geregistreerde onderneming, of door het geld dat je al hebt te laten renderen – en niet door, bijvoorbeeld, mantelzorg.

De waardering die we als samenleving aan transacties toekennen heeft hier sterk mee te maken. Activiteiten waar je euro's mee kunt verdienen hebben het meeste aanzien. Buitenshuis werk wordt maatschappelijk nog altijd meer gewaardeerd dan het huishouden. Maar ook: als je een thuiszorger bent die een onbekende bejaarde verzorgt werk je, als je je buurvrouw vrijwillig verzorgt doe je dat niet. Geld waar je niet voor hebt gewerkt maar hebt verworven via rente, dividenden of verhuur van onroerend goed is slim, geld verworven via sociale bijstand is dat niet. Een belegging op de beurs is veilig, een investering in een windmolen is dat niet. 

Dit wringt in onze ogen. De waarden die gelden is ons systeem blijken niet altijd effectief om tegemoet te komen aan de noden van een samenleving waarin mensen zich goed voelen. Met eigen geld op de blockchain kunnen we daar verandering brengen. Door andere spelregels af te spreken en andere transacties te waarderen.

4. Gemeenschapsmunten krijgen beter perspectief op opschaling

De munt bitcoin, die bestaat dankzij de blockchain technologie, is een interessant fenomeen. Moest de euro omvallen, kunnen haar gebruikers in theorie hun plan trekken. Al is de bitcoin momenteel geen bruikbaar geld. Los van de technologische limieten (dataverkeer, transactiesnelheid, etc.) is de munt vandaag vooral een speeltuin voor speculanten. Ze staat los van de reële economie, de waarde van cryptomunten wordt niet gedekt door fysieke activa. Dat heeft voordelen – als er nu een bitcoincrisis is, hebben enkel de mensen die bitcoins hebben (en dus expliciet hun vertrouwen in die munt hebben gesteld) daar last van en moeten er geen huizen worden verkocht of banken worden gered. Anderzijds draagt ze ook niks bij aan die reële economie. Bitcoin is in de praktijk veeleer een beleggingsproduct geworden dan een echt betaal- en waarderingsplatform. Het dient voor de gebruikers vooral het doel om rijk te worden. Dat schaarste en handel met andere valuta in het muntmodel zijn geprogrammeerd, wakkert de speculatiedrang alleen maar meer aan. 

Het goede nieuws is: er bestaan wel andere vormen van geld die bijdragen aan de veerkracht van de samenleving, aan de reële economie en gemeenschapsvormend werken. Ah ja: gemeenschapsmunten! Als de euro omvalt, kunnen de mensen in de wijk Rabot bij wijze van spreken via hun eigen munt het Toreke producten en diensten blijven uitwisselen. Producten en diensten bovendien, die an sich ook bijdragen aan een duurzame en sociale samenleving. Wel spijtig dat de rest van België dan in de miserie zit. Ook de eilandbewoners in Sardinië en de Zwitsers hebben met respectievelijk de Sardex en de WIR het contra cyclisch effect van lokaal geld in crisistijden gedemonstreerd. Cryptomunten hebben het voordeel dat zij supranationaal zijn. Blockchain biedt, mits kosteneffectief en snel, een perspectief om gemeenschapsmunten op te schalen.

5. Blockchain en bitcoin geven ons inzicht in ons financieel systeem en de economie

John Oliver leidt de aflevering van zijn Last Week Tonight over blockchain en cryptocurrencies in met de woorden: “Everything you didn't understand about money combined with everything you didn't understand about computers”. Blockchain en bitcoin geven ons een aanknopingspunt om dit wél beter te begrijpen.

Veel van de kritiek die wij hebben op bitcoin, is ook van toepassing op de dominante munten die we gebruiken. De mogelijkheid van speculatie, de manieren waarop het verdeling van rijkdom in de weg staat, het feit dat geld een product op zichzelf geworden is. Cryptomunten laten ons nadenken over wat geld is. Iets van waarde door een dekking in de fysieke wereld? Of is geld een sociale conventie, een afspraak binnen een samenleving?

Voor FairFin zijn het financieel systeem en de economie binnen onze democratie een publiek goed. Enerzijds verwelkomen we de vernieuwingen die nieuwe technologie aan dit publiek goed belooft, anderzijds zien we nood aan regulering om het te beschermen. 

De vragen die blockchain en bitcoin oproepen, lijken abstract en technisch. Maar als we erop ingaan komen we in onze leefwereld terecht. Een oefening waar FairFin opgewonden van wordt.